Χάρτης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Χάρτης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, 550 Μ.Χ. Οι περιοχές που επισημαίνονται με πράσινο χρώμα δείχνουν τις κατακτήσεις που έλαβαν χώρα κατά την διάρκεια βασιλείας του Ιουστινιανού I.

Βυζαντινό ψηφιδωτό της θεάς Κτίσις, 5ος αιώνας Μ.Χ.

Αριστοκρατικές γυναίκες από πολιτικά ή οικονομικά ισχυρές οικογένειες ήταν σε θέση να συνεισφέρουν και να συμμετέχουν στην Βυζαντινή κοινωνία. Τα νεαρότερα μέλη μιας οικογένειας μπορούσαν να αποκτήσουν υψηλή κοινωνική θέση και από τους δυο γονείς του. Στην περίπτωση που ανάμεσα σε ένα ζεύγος η γυναίκα είχε μεγαλύτερη κοινωνική καταξίωση, τότε τα παιδιά έπαιρναν το επίθετό της.

6ος αιώνας Μ.Χ., Βυζαντινή βέρα πάνω στην οποία απεικονίζονται ιστορίες από την ζωή του Χριστού. Walters Art Museum, Βαλτιμόρη, Μέριλαντ.

Ο γάμος ήταν το πιο συνηθισμένο μονοπάτι που ακολουθούσε μια γυναίκα στο Βυζάντιο. Οι γάμοι ήταν προσχεδιασμένοι και οι γυναίκες συχνά νυμφεύονταν στα μέσα της εφηβείας τους. Στόχος ήταν η δημιουργία μιας πολυμελούς οικογένειας.

Προτομή της Θεοδώρας στο μουσείο “Museo d'arte antica” (Μιλάνο). Η Θεοδώρα εργάστηκε επιμελώς με τον σύζυγό της Ιουστινιανό I και συνέβαλε στην βελτίωση του επιπέδου ζωής των γυναικών.

Το 438 Μ.Χ. δόθηκε στις γυναίκες το δικαίωμα να πάρουν διαζύγιο και να ανακτήσουν την προίκα τους. Ωστόσο ο λόγος χωρισμού δεν μπορούσε να είναι απλώς ο άσχημος, ανεύθυνος ή απρεπής χαρακτήρας ενός άνδρα. Μια γυναίκα μπορούσε να διαζευχθεί κάποιον που ήταν εχθρός της Εκκλησίας και της πίστης.

5ος αιώνας Μ.Χ., Βυζαντινό ψηφιδωτό από το Great Palace Mosaic Museum στην Κωνσταντινούπολη, Τουρκία.
The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei. DVD-ROM, 2002. ISBN 3936122202. Distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH.

Οι γυναίκες διοικούσαν επιχειρήσεις, συμμετείχαν στην εκκλησία ως μοναχές ή διακόνισσες και σε ορισμένες περιπτώσεις είχαν ενεργό ρόλο στις υποθέσεις του κράτους. Σε αντίθεση με τις ευγενείς κυρίες της Δυτικής Ευρώπης, οι γυναίκες του Βυζαντίου είχαν ίσα δικαιώματα να κληρονομούν και να κληροδοτούν περιουσία.

Ορθόδοξη βουλγαρική εικόνα του Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης

Το 313 Μ.Χ. ο Αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος ασπάστηκε τον Χριστιανισμό και όρισε την θρησκεία ως επιτρεπτή και νόμιμη για τους Ρωμαίους πολίτες. Η μητέρα του, Ελένη, η οποία ήταν Χριστιανή, απέκτησε σημαντική θέση στην Εκκλησία μετά την επιτυχή εύρεση του Σταυρού του Χριστού. Ήταν η πρώτη, ανάμεσα σε άλλες γυναίκες, που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο σε πολιτικές και θρησκευτικές πτυχές της Αυτοκρατορίας.

Ψηφιδωτό της Θεοδώρας από τον ναό San Vitale, Ραβένα

Ο σύζυγός της, Αυτοκράτωρ Ιουστινιανός, ανέμενε με φόβο κάποια εξέγερση από τον λαό και τα ανίψια του. Συλλογίστηκε να φύγει από την πόλη του Βυζαντίου. Η Θεοδώρα, ακόμη κι αν χρειαζόταν να παραμείνει μόνη στο Βυζάντιο, δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή να φύγει. Ήταν σε θέση να ενισχύσει το ηθικό του συζύγου και των υπηκόων.

Ο Προκόπιος αποδίδει στην Θεοδώρα τον καθοριστικό ρόλο της εκείνη την κρίσιμη στιγμή. Σύμφωνα με τον ιστορικό, η αυτοκράτειρα κατά τη Στάση του Νίκα είπε τα εξής λόγια:

«Και τη στιγμή που δεν θα απόμενε άλλη σωτηρία από τη φυγή, εγώ δε θα ήθελα να φύγω... Αυτοί που φόρεσαν κάποτε το στέμμα δεν πρέπει ποτέ να ζουν ύστερα από το χαμό του... Ποτέ δεν θα δω την ημέρα που θα πάψουν να με χαιρετούν με τον τίτλο της αυτοκράτειρας. Αν εσύ Αυτοκράτορα θέλεις να φύγεις, μπορείς να το κάνεις. Χρήματα έχεις, τα καράβια είναι έτοιμα, η θάλασσα είναι ανοιχτή. Όσο για μένα θα μείνω. Μ’ αρέσει αυτή η παλιά παροιμία που λέει πως: καλὸν ἐντάφιον ἡ βασιλεία ἐστί».

Βυζαντινά νομίσματα που απεικονίζουν το πρόσωπο της Ειρήνης.

Ανέτρεψε την βασιλεία του υιού της Κωνσταντίνου Στ’ και αναγνωρίσθηκε για την αντιμετώπιση του ζητήματος της Εικονομαχίας το 787 Μ.Χ. Θέσπισε την αναστήλωση των εικόνων στις εκκλησίες. Ύστερα από χρόνια διαμάχη γύρω από την αφαίρεση των εικόνων από την Εκκλησία, η Θεοδώρα αναγνωρίσθηκε για τον ρόλο που διαδραμάτισε στην αντιστροφή αυτού του αγώνα.

Στην Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο αναγράφεται, «Μοναχοί και κληρικοί ήρθαν σε πομπή και αποκατέστησαν τις εικόνες στη θέση που δικαιωματικά τους άνηκε» μέσα στις εκκλησίες. Το γεγονός αυτό ήταν τόσο μεγάλης σημασίας που εξακολουθεί να τιμάται ετησίως από την Ανατολική Εκκλησία.

Στέψη του Αυτοκράτορα Όθωνα Β’ και της Θεοφανούς, εξώφυλλο βιβλίου. Γερμανική αυτοκρατορία, προέλευση Βυζαντινή, 982-983 Μ.Χ.

Η Θεοφανώ ήταν βυζαντινή πριγκίπισσα νυμφευμένη με τον Αυτοκράτορα Όθωνα Β΄ της Αγίας Ρωμαικής Αυτοκρατορίας. Η συνένωσή τους επρόκειτο να οδηγήσει σε συμμαχία ανάμεσα στα Δυτικά και Ανατολικά εδάφη που σχημάτιζαν κάποτε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η συμπεριφορά της λέγεται πως ήταν ακραία και επικριτική απέναντι στους Ρωμαίους της Δύσης.

Μεταγενέστερη εκτύπωση του βιβλίου «Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνή. Στο έργο της γίνεται εκτενής αναφορά στην Άννα Δαλασσηνή και στην διαρκή επιρροή που είχε στον Αλέξιο Κομνηνό.

Η Άννα Δαλασσηνή ήταν η μητέρα του Αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην άνοδο του γιου της στην εξουσία. Μετά την στέψη του, ο Αλέξιος συνέχισε να συμβουλεύεται την μητέρα του σχετικά με την διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας λόγω της εμπειρίας της σε ζητήματα πολιτικής και διοίκησης.

Ψηφιδωτό του Αλέξιου Κομνηνού, πατέρα της Άννας Κομνηνής (12ος-13ος αι. Μ.Χ.)

Το 1118 Μ.Χ., η Άννα ηγήθηκε μιας συνομωσίας που θα οδηγούσε τον σύζυγό της στο θρόνο. Απέτυχε και αποσύρθηκε σε μοναστήρι. Κατά την διάρκεια διαβίωσής της στη μονή έγραψε δεκαπέντε βιβλία που συνθέτουν το έργο «Αλεξιάδα», έργο που την καθιστά την πρώτη γυναίκα ιστορικό στην ιστορία.

Αγία Σοφία, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία

Η παρούσα έκθεση προβάλλει επιδερμικά την επίδραση του γυναικείου φύλου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μια γυναίκα (η Θεοδώρα μαζί με τον Ιουστινιανό) είναι υπεύθυνη για την Αγία Σοφία και για την προώθηση των γυναικείων δικαιωμάτων. Οι Βυζαντινές γυναίκες έγιναν κοινωνικά και ακαδημαϊκά πρότυπα όχι μόνο για τις σύγχρονές τους αλλά και για εκείνες των Μεσαιωνικών Χρόνων.